Przypomnijmy: Testament, zwany także „ostatnią wolą”, to czynność prawna, w której spadkodawca samodzielnie decyduje o losie swojego majątku na wypadek śmierci. Testament może mieć formę aktu notarialnego, zostać sporządzony własnoręcznie (testament holograficzny) lub poprzez wypowiedzenie ostatnie woli w obecności dwóch świadków: wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego (testament allograficzny). W szczególnych przypadkach, np. kiedy spadkodawca może obawiać się nagłej śmierci, dopuszczalne są także inne formy testamentu: ustny, złożony w obecności co najmniej trzech świadków, podróżny i wojskowy.
Czy każdy testament można podważyć?
Testament można podważyć niezależnie od sposobu, w jaki został on sporządzony. Należy jednak pamiętać, że obalenie testamentu notarialnego będzie nieporównywalnie trudniejsze od podważenia testamentu własnoręcznego lub ustnego.
Są sytuacje, w których stwierdzenie nieważności testamenty nie wymaga szczególnie skomplikowanych procedur. Nieważny będzie np. testament sporządzony wspólnie z małżonkiem (gdyż testament może zawierać rozrządzenie majątkiem tylko jednej osoby) lub testament napisany na maszynie lub w postaci wydruku komputerowego. Podstawami do podważenia testamentu, choć mniej już oczywistymi, będą także takie niedopatrzenia formalne jak brak podpisu czy daty na testamencie własnoręcznym. Gdy pojawiają się wątpliwości, czy całość lub część testamentu własnoręcznego została napisana przez spadkodawcę, konieczne będzie przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego grafologa. W takich sytuacjach warto dysponować próbkami odręcznego pisma zmarłego (np. z listów czy notatek), a w razie konieczności należy sięgnąć do któregoś z licznych pism urzędowych, jakie „wytwarza” człowiek w ciągu życia.
Zgodnie z artykułem. 945 § 1 Kodeksu cywilnego testament nie jest ważny, jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
- pod wpływem groźby.
O stanie „wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli” możemy mówić wówczas, gdy w skutek choroby lub podeszłego wieku (choroby Alzheimera, demencji, delirium, schizofrenii) spadkodawca nie był zdolny świadomie powziąć decyzję i wyrazić swą wolę. Przy sporządzaniu testamentu notarialnego obowiązkiem notariusza jest upewnienie się, że osoba składająca oświadczenie woli działa w sposób świadomy, swobodny i bez przymusu. Dlatego obalenie testamentu notarialnego na podstawie omawianej okoliczności jest bardzo mało prawdopodobne – ale i takie przypadki miewają miejsce. Koronnym dowodem zawsze będzie opinia biegłego sądowego, wydawana na podstawie analizy dokumentacji medycznej oraz analizy zeznań świadków.
Podważyć testament może każdy, kogo praw dotyczy wynik postępowania spadkowego. Zgodnie z godnie z art. 945 § 2 k.c. „na nieważność testamentu z wyżej wymienionych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku”. Kwestionować testament można w postępowaniu o nabycie spadku lub w postępowaniu o zmianę lub uchylenie tego postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.
Aby unieważnić testament, w szczególności testament notarialny, muszą zajść naprawdę szczególne okoliczności, a udowodnienie tego faktu spoczywa na osobie, która z okoliczności tej wywodzi skutki prawne.