Określenie „mobbing” powstało z połączenia dwóch angielskich słów: czasownika to mob (zaczepiać, nagabywać, napadać) i rzeczownika mob (motłoch, tłum). Mobbing oznacza uporczywe nękanie, prześladowanie, zastraszanie i stosowanie przemocy psychicznej wobec podwładnego lub współpracownika w miejscu pracy. Zachowania te skutkują poniżeniem, ośmieszeniem, zaniżeniem samooceny oraz wyeliminowaniem albo odizolowaniem pracownika od współpracowników.
Jak działają mobberzy?
Mobberzy wykorzystują swoją uprzywilejowaną w pracy pozycję oraz kruchość psychiki wybranych ofiar. Działania mobberów zazwyczaj przybierają formę dobrze zaplanowanych i wykalkulowanych poczynań. Możemy wyszczególnić kilka podstawowych taktyk: Taktyka upokarzania, na która składają się m.in. wyśmiewanie, niestosowne żarty, nieuzasadniona krytyka (także wyglądu lub zachowania w żaden sposób niezwiązanego z wykonywaną pracą), obraźliwe gesty, zniesławienie czy sarkazm; taktyka zastraszania, której częścią są groźby ustne (np. zwolnienia z pracy), wymuszanie pozostawania po godzinach pracy, odbieranie prawa do przerw, wulgaryzmy, a nawet stosowanie przemocy fizycznej; taktyka pomniejszania kompetencji (celowe zlecanie pracy wykraczającej poza wiedzę i umiejętności pracownika lub przeciwnie – wynajdywanie zajęć, które są znacznie poniżej jego kompetencji); taktyka izolacji (unikanie rozmów, ignorowanie prób nawiązania kontaktu, utrudnianie komunikacji ze współpracownikami, pomijanie przy firmowych wydarzeniach); taktyka utrudniania wykonywania pracy (odbieranie wcześniej zleconych zadań, ograniczanie dostępu do informacji służbowych ułatwiających realizację celów, przydzielanie zbyt dużej liczby obowiązków w stosunku do innych pracowników).
Mobbing najczęściej jest działaniem bezpośrednim, ale zdarzają się także sytuacje, w których ofiara nie ma kontaktu z osobą mobbingującą, a jedynie z przykrymi konsekwencjami jej nieetycznych czynów.
Kto może stać się ofiarą mobbingu?
Mobbing może dotknąć niemal każdego pracownika, na każdym szczeblu zawodowej kariery i niezależenie od wielkości firmy. Statystyki pokazują jednak, że szczególnie narażone są trzy grupy pracowników: Osoby młode, samotne, bardzo zaangażowane w pracę, co przez mobberów może być odbierane jako potencjalne zagrożenie; osoby, które niedawno założyły rodzinę, posiadają zobowiązania kredytowe i widmo utraty pracy jest dla nich wyjątkowo przerażające; osoby powyżej pięćdziesiątego roku życia, z trudem odnajdujące się pośród młodszych współpracowników.
Mobbing w polskim prawodawstwie
Według art. 94§ 2. Kodeksu pracy mobbing oznacza „działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”. Zgodnie z Kodeksem pracy ofiara mobbingu ma prawo dochodzenia zadośćuczynienia pieniężnego od pracodawcy za utratę zdrowia spowodowaną mobbingiem, na zasadach zgodnych z przepisami kodeksu cywilnego, a jeśli mobbing przyczynił się do zwolnienia z pracy, także do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.
Mobbing jest w polskim prawie pojęciem nowym, a sama definicja jest dość skomplikowana i niezbyt precyzyjna (np. „długotrwałe nękanie” zazwyczaj oznacza minimum 6 miesięcy, ale nie jest to termin sztywny), co bardzo utrudnia dochodzenie roszczeń. Konieczne jest jednoczesne spełnienie wszystkich ustawowych przesłanek (łącznie aż sześciu), aby sąd mógł orzec na korzyść poszkodowanego. Zdarza się, że sądy – świadome pewnej nieporadności ustawodawcy – sugerują dochodzenia roszczeń łatwiejszych niż mobbing, naruszenie dóbr osobistych lub molestowanie. W roku 2015 przed sądami rejonowymi toczyło się 559 spraw o mobbing, w których zapadło 241 wyroków, a roszczenia pracowników w całości lub w części uwzględniono tylko w 28 przypadkach. Od pewnego czasu sytuacja ulega jednak pewnej zmianie i sądy zaczynają traktować mobbing z surowością zbliżoną do tej, którą obserwujemy w krajach Europy Zachodniej.
Jak można udowodnić mobbing?
Ciężar udowodnienia mobbingu spoczywa na osobie szykanowanej. W praktyce okazuje się to zadaniem bardzo trudnym, ale nie niemożliwym. Oto kilka praktycznych porad:
- Zapisujmy wszystkie niepokojące zachowania i działania mobbingowe. W notatkach umieszczajmy nazwisko osoby, która dopuściła się wobec nas takich czynów, a także miejsce, okoliczności i ewentualnych świadków. Przechowujmy wszelkiego rodzaju listy, smsy czy maile, jakie otrzymaliśmy od mobbera. Chociaż zgodnie z prawem nie wolno nagrywać osób bez ich zgody, w przypadku mobbingu kwestia ta nie jest jednoznaczna – zdarzały się sytuacje, w których sądy dopuszczały nagrania audio lub wideo jako dowód w sprawie.
- Dowodem w sprawie o mobbing mogą być długoterminowe zwolnienia lekarskie od specjalistów.
- Rozmawiajmy o swoim problemie z rodziną, przyjaciółmi i współpracownikami. Przesłuchania tych ostatnich mogą mieć decydujące znacznie w sprawie.
- Jeżeli mobber nie zajmuje najwyższej pozycji w hierarchii firmy, nie obawiajmy się składać na jego zachowanie formalnych skarg do przełożonych.
- Zgłośmy się po pomoc do Państwowej Inspekcji Pracy.