Sporządzenie testamentu pozwala spadkodawcy samodzielnie i świadomie zdecydować o losach swojego majątku na wypadek śmierci. Jedną z instytucji prawa spadkowego, z których skorzystać może w takim przypadku spadkodawca, jest wydziedziczenie. Istotę wydziedziczenia najlepiej ilustruje taki oto przykład: Spadkodawca posiada dwoje dzieci, ale zapisem testamentowym decyduje się pozostawić cały swój majątek tylko jednemu z nich. Dziecku pominiętemu w testamencie przysługuje jednak prawdo do zachowku, czyli ½ tego, co otrzymałoby dziedzicząc na drodze ustawy. Wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku; innymi słowy: osobie wydziedziczonej nie przysługują żadne korzyści wynikające z dziedziczenia.
Przed dokonaniem wydziedziczenia, należy zweryfikować czy zostały spełnione ściśle uregulowane prawnie, przesłanki, gdyż nie ma tu dużej dowolności. Możemy mówić o trzech rodzajach okoliczności, które uprawniają spadkodawcę do wydziedziczenia spadkobierców ustawowych,
- Uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Przykładami takiego zachowania mogą być: czerpanie zysków z działalności przestępczej, rozrzutny tryb życia (uzależnienie od hazardu), uzależnienie od alkoholu lub narkotyków, skłonność do życia „na cudzy koszt” i nagminne uchylanie się od pracy zarobkowej, prostytucja. Wydziedziczenie będzie zasadne, kiedy zachowanie uprawnionego ma charakter stały i nie zmieniło się mimo różnorodnych nacisków – próśb, napomnień, ofert pomocy – ze strony spadkodawcy.
- Uprawniony dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Przestępstwo umyślne powinno być potwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu, ale o wydziedziczenia można dokonać również wówczas, gdy przestępstwo to uległo przedawnieniu lub odstąpiono od wymierzania za nie kary. Obraza czci nie musi być karana – upoważniające do wydziedziczenia będą np. sytuacje, kiedy upoważniony publicznie, słowem albo czynem, znieważył spadkodawcę.
- Uprawniony uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Punkt ten w szczególności dotyczy takich sytuacji jak: nieutrzymywanie kontaktów z rodziną, brak zainteresowania i wsparcia w czasie choroby spadkodawcy, uchylanie się od płacenia alimentów. Należy pamiętać, że okoliczności te muszą być trwałe, a ewentualne odstępstwa od tych zachowań mogą być jedynie pojedynczymi incydentami.
Wydziedziczenia można dokonać wyłącznie w testamencie, a osoby wydziedziczone traktowane są tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku (co oznacza np., że zstępni wydziedziczonych są uprawnieni do zachowku). Wydziedziczając daną osobę, należy podać w testamencie prawdziwą (i w miarę dokładnie opisaną) przyczynę takiej decyzji. Jeśli nie zostaną spełnione podane wyżej przesłanki lub spadkodawca, mimo odpowiednich zapisów w testamencie, przebaczy osobie uprawnionej (pisemnie, ustnie lub w inny sposób), wydziedziczenie będzie bezzasadne. Zaleca się, aby osoby korzystające z instytucji wydziedziczenia sporządziły testament notarialny