Rozwód czy separacja? To pytanie, które przeżywające poważny kryzys małżeński pary, zadają sobie bardzo często. Jako prawnicy, nie możemy nigdy w pełni rozsądzić takiego problemu na płaszczyźnie życiowej. Jest to kwestia wyjątkowo indywidualna, uzależniona m.in. od względów światopoglądowych, religijnych, dobra małoletnich dzieci i wewnętrznego przekonania co do trwałości rozpadu pożycia małżeńskiego i ewentualnych szans na zmianę tego stanu. Naszym mocodawcom, przy podejmowaniu tej trudnej decyzji, staramy się pomóc przede wszystkim przez wskazanie, jakie przesłanki, z punktu widzenia prawa, upoważniają do skorzystania z jednej lub drugiej instytucji oraz jakie będę konsekwencje prawne każdego z tych rozwiązań.
Rozwód oznacza definitywne zakończenie małżeństwa. Separacja również następuje przez orzeczenie sądu i skutki takiego orzeczenia pod wieloma względami są takie same jak w przypadku rozwodu, ale małżeństwo formalnie istnieje nadal. Zarówno w wyroku rozwodowym, jak i przy orzeczeniu separacji następuje ustanie majątkowej wspólnoty małżeńskiej, orzeka się o kwestii winy za rozkład pożycia małżeńskiego i reguluje sprawy związane z wykonywaniem władzy rodzicielskiej: miejsce zamieszkania dzieci, alimenty na dzieci, kontakty rodziców z dziećmi. Jakie są zatem najważniejsze różnice między rozwodem a separacją?
1. Przesłanki. Rozwód możliwy jest jedynie wówczas, gdy nastąpił trawy i zupełny rozpad pożycia małżeńskiego i nic nie rokuje nadziei na poprawę sytuacji. Nawet jeśli warunek ten zostanie spełniony, ale rozwód godziłby w dobro małoletnich dzieci i naruszał podstawowe zasady współżycia małżeńskiego, sąd może odmówić udzielenia rozwodu. W przypadku separacji wystarczy wykazać, że rozpad pożycia małżeńskiego jest zupełny – nie trzeba udowadniać, że jest on trwały. Uzyskanie separacji jest zatem łatwiejsze.
2. Koszt i czas postępowania. Jeśli zgodę na separację wyrażają obie strony i nie ma w małżeństwie małoletnich dzieci – separację można uzyskać już po jednej rozprawie, a koszt tej procedury to 100 zł. Orzeczenie rozwodu w pewnych przypadkach również może nastąpić już po pierwszej rozprawie, ale zdarza się to zdecydowanie rzadziej, a koszt postępowania wynosi 600 zł.
3. Prawdo do nowego małżeństwa. Jak już podkreśliliśmy małżeństwo rozwiązane przez rozwód przestaje istnieć, separacja nie oznacza zaś „rozwiązania węzła małżeńskiego”. Naturalnym następstwem tej różnicy jest to, że po orzeczeniu rozwodu można ponownie zawrzeć związek małżeński, a po orzeczeniu separacji nie. Separacja może również zostać zniesiona, co przywraca istnienie „starego” małżeństwa.
4. Nazwisko. Po orzeczeniu rozwodu można wrócić do swojego poprzedniego nazwiska (składając kierownikowi urzędu stanu cywilnego odpowiednie oświadczenie, po uprawomocnieniu się wyroku), a po orzeczeniu separacji nie można tego zrobić.
5. Obowiązek pomocy. Jeśli zachodzą okoliczności określane jako „względy słuszności”, po separacji małżonkowie mogą oczekiwać od siebie wzajemnej pomocy w trudach codziennego życia. Po rozwodzie na byłych małżonkach taki obowiązek nie ciąży.
6. Alimenty na małżonka. Zarówno w przypadku rozwodu, jak i separacji małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładowi pożycia, jeśli znajdzie się w niezawinionej przez siebie sytuacji niedostatku, może domagać się od drugiego małżonka alimentów. Po orzeczeniu rozwodu obowiązek taki w większości przypadków wygasa jednak po upływie 5 lat, a po orzeczeniu separacji nie ma takich ograniczeń.